سایت شخصی دکتر محسن قره خانی

نقش تنظیم‌گری مشارکتی در صنعت بیمه، امروز بیش از هر زمان دیگری برجسته شده و به خوبی نشانه گیری شده است. انجمن‌های حرفه‌ای از جمله انجمن حرفه‌ای صنعت بیمه، انجمن حرفه‌ای ارزیابان خسارت، انجمن اکچویری، انجمن کارگزاران بیمه و انجمن صنفی نمایندگان به‌عنوان بازوان تخصصی و نزدیک به بازار، ظرفیت آن را دارند که در فرایندهای نظارت، تدوین و بهبود مقررات و سیاست‌گذاری مشارکت اثربخش داشته باشند. این نهادهای حرفه‌ای، به دلیل اتصال بلافصل به ذی‌نفعان اصلی و آشنایی ودرک عمیق با سازوکارهای عملیاتی بازار، می‌توانند حلقه واسط مؤثر بین بیمه‌گران، بیمه‌مرکزی و سایر نهادهای حاکمیتی باشند و کیفیت رگولاتوری را از نظارت دستوری به نظارت مشارکتی و تعامل‌محور ارتقا دهند.

با وجود رشد اکوسیستم نوآوری، نقش فناوری در استارتاپ‌های بیمه‌ای همچنان محدود به بازاریابی و تجمیع‌گری شده است. ظرفیت‌های ارزشمندی همچون رگ‌تک، فناوری‌های ارزیابی خسارت هوشمند، قراردادهای هوشمند، زنجیره بلوکی و بیمه‌گری دیجیتال هنوز وارد عملیات اصلی صنعت بیمه نشده‌اند. بخش عمده‌ای از فرایندها همچنان به صورت سنتی انجام می‌شود؛ از نحوه پذیرش ریسک و صدور بیمه‌نامه گرفته تا ارزیابی خسارت و حتی اداره مراکز تماس شرکت‌ها. این عقب‌ماندگی موجب شده صنعت بیمه از مزایای هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، تحلیل داده‌های کلان و اتوماسیون هوشمند در بسیاری از حوزه‌های کلیدی بی‌بهره بماند.

چالش‌های ارتباطی صنعت بیمه ابعاد و لایه های متعددی دارد. مهم‌ترین معضل آن است که «صدای مشتری» به درستی شنیده نمی‌شود و نیازهای واقعی بیمه‌گذاران در طراحی محصولات و ارائه خدمات انعکاس نمی‌یابد. در مراتب بعد، صدای شبکه فروش، کارشناسان فنی و مدیران عملیاتی نیز به‌طور کافی وارد فرایند تصمیم‌سازی نمی‌شود. این چرخه تا جایی ادامه می‌یابد که حتی صدای شرکت‌های بیمه از سوی بیمه مرکزی و صدای بیمه مرکزی از سوی نهاد قانون‌گذاری و دولت نیز به‌طور کامل شنیده نمی‌شود. این گسست ارتباطی، پیامدهایی نظیر وضع عوارض غیرمرتبط، ایجاد الزامات اداری غیرضرور و مانع‌تراشی‌های جدید را به همراه دارد که فرآیندهای بیمه‌گری را پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر کرده است.

موضوع «نظارت نوین» و گذار از رگولاتوری سنتی به تنظیم‌گری مبتنی بر داده، محور اصلی تحول در صنعت بیمه است. با تعداد بالای شرکت‌های بیمه و شبکه فروش، دیگر نظارت میدانی و سنتی نه امکان‌پذیر است و نه توجیه اقتصادی دارد. آینده نظارت در صنعت بیمه در گرو «هوشمندسازی» و بهره‌گیری از داده، فناوری و مدل‌های نظارتی پیش‌هشدار است. نقش اکچوئری رسمی، حسابرسان مستقل، کمیته‌های حاکمیت شرکتی و شرکت‌های رگ‌تک در این مسیر حیاتی است و می‌تواند بخشی از لایه‌های نظارتی را به شکل کارآمد و کم‌هزینه برون‌سپاری کند.

اقدام اخیر بیمه مرکزی در تدوین «مدل پیش‌هشدار نظارت مالی ۱۴۰۴» و همچنین بازنگری مدل توانگری مالی، نقطه آغاز ورود صنعت بیمه به نسل جدیدی از نظارت مالی مبتنی بر داده محسوب می‌شود. اجرای کامل این مدل‌ها، نیازمند انتشار صورت‌های مالی ماهانه و فصلی دقیق، توسعه زیرساخت‌های داده‌محور و ایجاد امکان تحلیل عمومی اطلاعات شرکت‌های بیمه است. 

مدل CARAMELS به‌عنوان چارچوب استاندارد ارزیابی سلامت مالی شرکت‌های بیمه، مجموعه‌ای از شاخص‌های کلیدی شامل کفایت سرمایه، کیفیت دارایی‌ها، ساختار بیمه‌های اتکایی و موضوعات اکچوئری، سلامت مدیریتی، سودآوری، نقدینگی، شاخص‌های مبتنی بر بازار و میزان تمرکز را بررسی می‌کند. این مدل با تحلیل چندبعدی از سرمایه، ساختار پرتفوی، ریسک‌های عملیاتی و بازار، امکان شناسایی نقاط ضعف بالقوه شرکت‌های بیمه را پیش از بروز بحران فراهم می‌سازد. این امر امکان نظارت پیشینی را در مقابل نظارت پسینی فراهم می‌کند و قبل از ورشکستگی و افتادن توانگری مالی می‌تواند سلامت مالی فعلی و آتی را نشان دهد. این همان چیزی است که نهاد ناظر بیمه دنبال آن است.
مدل کارامل (CARAMELS) با اتکا به داده‌های واقعی و قابل مقایسه، یکی از ابزارهای اصلی نهادهای ناظر در سنجش پایداری و سلامت مالی، ارزیابی ریسک و طراحی سیاست‌های پیشگیرانه است و نقش مهمی در ارتقای شفافیت، اعتماد و کارایی صنعت بیمه ایفا می‌کند.

امروزه یکی از چالش‌های کلیدی کشور مسأله ناترازی است. متاسفانه ناترازی در اکثر حوزه‌های اقتصاد مشاهده می‌شود.
موضوع ناترازی در صنعت بیمه هم وجود دارد. موضوعی که مشابه تجربه شبکه بانکی، نیازمند شفافیت، انتشار عمومی شاخص‌ها و ایجاد ضمانت‌های اجرایی حقوقی برای اصلاح ساختارهاست. در چنین شرایطی صرفاً اتکا به سطح توانگری مالی، که گاهی مهندسی می‌شود و لزوماً بیانگر وضعیت نقدینگی یا توان ایفای تعهدات روزانه شرکت نیست و نمی‌تواند معیار مناسبی برای تصمیم به خرید بیمه‌گذاران باشد. مدل‌های پیش‌هشدار با رویکرد چندبعدی نظارتی قادرند تصویر جامع‌تری از ریسک‌های پنهان ارائه دهند و به تصمیم‌گیری بهتر بیمه‌گذاران و نهاد ناظر کمک کنند. ما ناگزیر هستیم در حوزه نظارت مالی و رگولاتوری مشارکتی مسیر دنیا را طی کنیم و از تجربه جهانی استفاده کنیم که  به نظر می‌رسد این کنفرانس بتواند نقطه شروع این مسیر باشد.

بقلم محسن قره خانی 
عضو انجمن حرفه‌ای صنعت بیمه